حجاب در جنوب
حدود ٥٠٠٠ سال پیش زنان در جنوب ایران هیچگونه پوششی نداشتند. بر اساس مهرهای ایلامی که در منطقه خوزستان، شوش تا لیان (بوشهر امروز) بهدست آمده است
سیدقاسم یاحسینی
، زنان و مردان برهنه بودند و لباس تنها مختص طبقه اشراف و حکمرانان بوده است. بردگان، کشاورزان و… برهنه بوده که این مساله نشان میدهد، لباس بهدلیل گرانی متعلق به طبقهای خاص بوده است.
در دوران هخامنشیان و پس از آن لباس و حجاب رواج مییابد. برخلاف تصوری که حجاب در ایران را به دوران پس از اسلام تعمیم میدهند، ایرانیان و مردم جنوب بهویژه زنان در دوران ساسانیان حجاب داشتند و با ورود اسلام به ایران مساله حجاب تشدید و رسمی شد.
تا قرن چهارم هجری، همه مردم نواحی جنوب مسلمان نبوده و تنها مردم شهرهای بزرگ مسلمان بودند. شهرهای کوچک و نیز روستاها همچنان زرتشتی باقی مانده بودند. از اواخر قرن چهارم هجری اسلام گسترش بیشتری پیدا کرده و عموم مردم روستاها و شهرهای کوچکتر نیز به دین اسلام روی میآورند.
پس از آن، جسته و گریخته نشانههائی از پوشش و حجاب میبینیم اما بهدلیل اینکه ما اطلاعات چندانی از تاریخ اجتماعی خود در آن دوره نداریم از وضعیت دقیق پوشش و حجاب نیز اطلاعات کاملی نداریم اما بهنظر میرسد بهدلیل قبول دین اسلام، حجاب در آن دوره رواج بیشتری پیدا میکند.
حجابی که زنان روستائی از قرن پنجم تا زمان قاجاریه و حتی پس از آن داشتهاند، حجاب سفت و سخت شهری نبوده زیرا بهشکل عشایری زندگی میکردند و ناچار بودند که روی زمینهای کشاورزی کار کنند و برای آوردن آب و کارهائی از این قبیل، نوع پوشش آسانتری نسبت به زنان شهری در منطقه جنوب کشور داشتهاند. در شهرها زنان اغلب در خانه بودند و تنها هنگام بیرون آمدن از خانه مجبور به گرفتن حجاب بودند ولی زنان روستائی از صبح تا شب در بیرون از خانه مشغول کشاورزی، دامداری و… بوده و با مردان نیز معاشرت بیشتری داشتند. پوشش محلی زنان جنوب در دوران قاجاریه باتوجه به اینکه از آن دوره عکسهای بیشتری وجود دارد، لباسهائی با دامنهای گشاد و پیراهنهای رنگی و در بوشهر دستمالی بهنام «مینار» که نوعی لچک بوده که علاوه بر مو و گردن، بخش سینه و شکم را نیز میپوشانده است. زنان بوشهری هیچگاه از نقاب و برقع استفاده نمیکردند. البته در استان بوشهر نیز مناطقی که به استان هرمزگان نزدیک بوده و یا سنینشین هستند مثل «کنگان»، «نخل تقی» و «عسلویه» بعضا از برقع استفاده میکردند. اما مناطق دیگر استان مثل «دشتی» «برازجان»، «دیلم»، «گناوه» و… زنان تقریبا حجابی شبیه حجاب زنان در اقوام لر داشتهاند.
در استان بوشهر علیرغم یک یا دو پژوهشی که سازمان میراث فرهنگی سالها پیش انجام داده است، هنوز پژوهشی مکتوب که بهصورت جامع و کامل به این مساله بپردازد منتشر نشده است. ما در این زمینه به یک تحقیق وسیع کتابخانهای و میدانی نیاز داریم تا تنوع پوشش و لباس در این منطقه را در تاریخ ثبت کنیم.
در حال حاضر بهدلیل نفوذ و رشد مدرنیته، پوشش در سراسر ایران و در مناطق شهری و روستائی بهشکلی همگون در آمده است.
در بخش معدودی در استان بوشهر مثل «پشتکوه» و مناطقی در دشتستان، دشتی بهویژه زنان عشایر استان بوشهر هنوز از لباسهای محلی مثل دامنهای پرچین و پیراهنهای رنگی استفاده میکنند. اما متاسفانه بسیاری از زنان و دختران جوان در میان همین اندک کسانی که پوشش محلی خود را حفظ کردهاند به پوشش مدرن روی آوردهاند.
در طبقات اجتماعی متفاوت نیز نوع پوشش زنان با هم فرق داشته است. در این مورد میتوان به تفاوت نوع دوخت و جنس پارچه و تنوع رنگ بین لباس زنان خاخان و لباس زنان رعیت اشاره کرد. همچنین زنان شهری بهعلت همجواری با دنیای مدرن مثل انگلستان و هند از نوع پارچههایی مثل چیت و ململ استفاده میکردند. همچنین در آن دوره پوشیدن لباس مردانه و کوتاهکردن مو نه تنها مرسوم نبوده بلکه بهعنوان یک ضدارزش تلقی میشده است. زنان در خانه زیر لباسهای شلوار میپوشیدند و برخی از آنان حتی در اندرونی نیز مینار و پوشش سر خود را نیز در نمیآوردند. در بیرون از خانه نیز از چادر و بعضا روبنده استفاده میکردند اما روبنده در استان بوشهر بهدلیل گرمای فوقالعاده زیاد و فقر دامنگیر، کمتر مورد استفاده قرار میگرفته است و بیشتر در بین زنان قاجار در تهران و شهرهای دیگر مرسوم بوده است. زنان در منطقه جنوب بیشتر برای خرید و یا کنشهای مذهبی از خانه خارج میشدند و جالب است بدانید که در بوشهر مساجد و حسینیههای اختصاصی زنان داشتیم (حسینیه حاجمریم و حسینه چلتانی). زنان در استان بوشهر به لحاظ کنشهای مذهبی آزادیهای باورنکردنی نسبت به دوران خود داشتند؛ مراسم سینهزنی، سحرخوانی، مراسم مختک علیاصغر و… از جمله مراسمی بود که زنان در آن زمان بهصورت مستقل از مردان انجام میدادند. اجرای نقش حضرت زینب، امکلثوم، ام لیلا و… در تعزیههای استان بوشهر در آن زمان نیز توسط زنان انجام میشد که این مساله در سرتاسر تاریخ ایران منحصربهفرد است. عکسهائی از زنان متمول آن زمان در دوران قاجار وجود دارد که لباسهائی دقیقا شبیه لباسهای زنان در لندن و آلمان میپوشیدند.
در بوشهر کنیزها ظاهرا بدون پوشش و حجاب بیرون میآمدند. طبق برخی گزارشها کنیزان و بردگان آفریقائیتبار و معدودا از گرجستان، قفقاز و قرقیزستان بودند که به آنها گرجیه میگفتند. اینها در مجالس عروسی آواز میخواندند. خانم «ونسون مارتین» کتابی بهنام «عهد قاجار» با ترجمه مرحوم حسن زنگنه دارد که در آن یک فصل بلند درباره وضعیت کنیزان و زنان برده در بوشهر وجود دارد که حاوی اطلاعات بسیار بسیار جالبی است. از جمله داستان ملودرام عاشقانهای از عشق یک کنیز و یک برده در آن وجود دارد که میتواند برای ساخت یک فیلم در این ژانر مورد استفاده قرار بگیرد. مردان از کلاه و قبا و برخی نیز از دشداشه و در منطقهای مثل بوشهر مردان تنها از یک لنگ که از کمر به پائین بدن آنها را میپوشاند استفاده میکردند.
مردان متمول البته پوشش متفاوتتری داشتند. پوششی در بین مردان متمول در آن دوره مرسوم بوده که از یک شلوارک و کت تابستانه و یک کلاه دورهائی تشکیل میشده است.
در دوران هخامنشیان و پس از آن لباس و حجاب رواج مییابد. برخلاف تصوری که حجاب در ایران را به دوران پس از اسلام تعمیم میدهند، ایرانیان و مردم جنوب بهویژه زنان در دوران ساسانیان حجاب داشتند و با ورود اسلام به ایران مساله حجاب تشدید و رسمی شد.
تا قرن چهارم هجری، همه مردم نواحی جنوب مسلمان نبوده و تنها مردم شهرهای بزرگ مسلمان بودند. شهرهای کوچک و نیز روستاها همچنان زرتشتی باقی مانده بودند. از اواخر قرن چهارم هجری اسلام گسترش بیشتری پیدا کرده و عموم مردم روستاها و شهرهای کوچکتر نیز به دین اسلام روی میآورند.
پس از آن، جسته و گریخته نشانههائی از پوشش و حجاب میبینیم اما بهدلیل اینکه ما اطلاعات چندانی از تاریخ اجتماعی خود در آن دوره نداریم از وضعیت دقیق پوشش و حجاب نیز اطلاعات کاملی نداریم اما بهنظر میرسد بهدلیل قبول دین اسلام، حجاب در آن دوره رواج بیشتری پیدا میکند.
حجابی که زنان روستائی از قرن پنجم تا زمان قاجاریه و حتی پس از آن داشتهاند، حجاب سفت و سخت شهری نبوده زیرا بهشکل عشایری زندگی میکردند و ناچار بودند که روی زمینهای کشاورزی کار کنند و برای آوردن آب و کارهائی از این قبیل، نوع پوشش آسانتری نسبت به زنان شهری در منطقه جنوب کشور داشتهاند. در شهرها زنان اغلب در خانه بودند و تنها هنگام بیرون آمدن از خانه مجبور به گرفتن حجاب بودند ولی زنان روستائی از صبح تا شب در بیرون از خانه مشغول کشاورزی، دامداری و… بوده و با مردان نیز معاشرت بیشتری داشتند. پوشش محلی زنان جنوب در دوران قاجاریه باتوجه به اینکه از آن دوره عکسهای بیشتری وجود دارد، لباسهائی با دامنهای گشاد و پیراهنهای رنگی و در بوشهر دستمالی بهنام «مینار» که نوعی لچک بوده که علاوه بر مو و گردن، بخش سینه و شکم را نیز میپوشانده است. زنان بوشهری هیچگاه از نقاب و برقع استفاده نمیکردند. البته در استان بوشهر نیز مناطقی که به استان هرمزگان نزدیک بوده و یا سنینشین هستند مثل «کنگان»، «نخل تقی» و «عسلویه» بعضا از برقع استفاده میکردند. اما مناطق دیگر استان مثل «دشتی» «برازجان»، «دیلم»، «گناوه» و… زنان تقریبا حجابی شبیه حجاب زنان در اقوام لر داشتهاند.
در استان بوشهر علیرغم یک یا دو پژوهشی که سازمان میراث فرهنگی سالها پیش انجام داده است، هنوز پژوهشی مکتوب که بهصورت جامع و کامل به این مساله بپردازد منتشر نشده است. ما در این زمینه به یک تحقیق وسیع کتابخانهای و میدانی نیاز داریم تا تنوع پوشش و لباس در این منطقه را در تاریخ ثبت کنیم.
در حال حاضر بهدلیل نفوذ و رشد مدرنیته، پوشش در سراسر ایران و در مناطق شهری و روستائی بهشکلی همگون در آمده است.
در بخش معدودی در استان بوشهر مثل «پشتکوه» و مناطقی در دشتستان، دشتی بهویژه زنان عشایر استان بوشهر هنوز از لباسهای محلی مثل دامنهای پرچین و پیراهنهای رنگی استفاده میکنند. اما متاسفانه بسیاری از زنان و دختران جوان در میان همین اندک کسانی که پوشش محلی خود را حفظ کردهاند به پوشش مدرن روی آوردهاند.
در طبقات اجتماعی متفاوت نیز نوع پوشش زنان با هم فرق داشته است. در این مورد میتوان به تفاوت نوع دوخت و جنس پارچه و تنوع رنگ بین لباس زنان خاخان و لباس زنان رعیت اشاره کرد. همچنین زنان شهری بهعلت همجواری با دنیای مدرن مثل انگلستان و هند از نوع پارچههایی مثل چیت و ململ استفاده میکردند. همچنین در آن دوره پوشیدن لباس مردانه و کوتاهکردن مو نه تنها مرسوم نبوده بلکه بهعنوان یک ضدارزش تلقی میشده است. زنان در خانه زیر لباسهای شلوار میپوشیدند و برخی از آنان حتی در اندرونی نیز مینار و پوشش سر خود را نیز در نمیآوردند. در بیرون از خانه نیز از چادر و بعضا روبنده استفاده میکردند اما روبنده در استان بوشهر بهدلیل گرمای فوقالعاده زیاد و فقر دامنگیر، کمتر مورد استفاده قرار میگرفته است و بیشتر در بین زنان قاجار در تهران و شهرهای دیگر مرسوم بوده است. زنان در منطقه جنوب بیشتر برای خرید و یا کنشهای مذهبی از خانه خارج میشدند و جالب است بدانید که در بوشهر مساجد و حسینیههای اختصاصی زنان داشتیم (حسینیه حاجمریم و حسینه چلتانی). زنان در استان بوشهر به لحاظ کنشهای مذهبی آزادیهای باورنکردنی نسبت به دوران خود داشتند؛ مراسم سینهزنی، سحرخوانی، مراسم مختک علیاصغر و… از جمله مراسمی بود که زنان در آن زمان بهصورت مستقل از مردان انجام میدادند. اجرای نقش حضرت زینب، امکلثوم، ام لیلا و… در تعزیههای استان بوشهر در آن زمان نیز توسط زنان انجام میشد که این مساله در سرتاسر تاریخ ایران منحصربهفرد است. عکسهائی از زنان متمول آن زمان در دوران قاجار وجود دارد که لباسهائی دقیقا شبیه لباسهای زنان در لندن و آلمان میپوشیدند.
در بوشهر کنیزها ظاهرا بدون پوشش و حجاب بیرون میآمدند. طبق برخی گزارشها کنیزان و بردگان آفریقائیتبار و معدودا از گرجستان، قفقاز و قرقیزستان بودند که به آنها گرجیه میگفتند. اینها در مجالس عروسی آواز میخواندند. خانم «ونسون مارتین» کتابی بهنام «عهد قاجار» با ترجمه مرحوم حسن زنگنه دارد که در آن یک فصل بلند درباره وضعیت کنیزان و زنان برده در بوشهر وجود دارد که حاوی اطلاعات بسیار بسیار جالبی است. از جمله داستان ملودرام عاشقانهای از عشق یک کنیز و یک برده در آن وجود دارد که میتواند برای ساخت یک فیلم در این ژانر مورد استفاده قرار بگیرد. مردان از کلاه و قبا و برخی نیز از دشداشه و در منطقهای مثل بوشهر مردان تنها از یک لنگ که از کمر به پائین بدن آنها را میپوشاند استفاده میکردند.
مردان متمول البته پوشش متفاوتتری داشتند. پوششی در بین مردان متمول در آن دوره مرسوم بوده که از یک شلوارک و کت تابستانه و یک کلاه دورهائی تشکیل میشده است.
ارسال دیدگاه
اقتصادی
- آیین امضای تفاهمنامههای مطالعه طرحهای توسعه ۱۶ میدان گازی
- دیدار و گفت و گوی مدیر عامل شرکت مخازن سبز پتروشیمی عسلویه با هیات های مختلف صنعتی در نمایشگاه ایران اکسپو
- مدیر عامل شرکت پتروشیمی کیان: تکمیل و بهره برداری مگا پروژه کیان تحقق عینی و عملی شعار سال و فرمان رهبری فرزانه انقلاب است
- پیام تبریک مدیرعامل شرکت مخازن سبز عسلویه به مناسبت فرا رسیدن عید سعید فطر
اجتماعی
- بازدید مدیر عامل و مدیران شرکت پتروشیمی کیان در سومین روز نمایشگاه بینالمللی ایران اکسپو
- معادلات پیچیده پتروشیمی کیان/ آیا دولت رییسی می تواند تغییری در این مگاپروژه ایجاد کند؟
- 9 دستاورد طلایی در کارنامه شرکت فولاد امیر کبیر کاشان ثبت شد / با حمایت مدیر عامل شستان
- جشن تحویل سال در شرکت مخازن سبز پتروشیمی عسلویه با حضور مهندس باتمانی مدیرعامل