آيت ا.. سيد عبدا.. مجتهد بلادي بوشهري
 
 فرزند سلطان العلماء حاج سيد ابوالقاسم بوشهري از فقها و دانشمندان برجسته منطقه جنوب کشور قبل از ظهر پنجشنبه دوم جمادي الثاني 1291 هـ .ق در نجف اشرف متولد شد. اموزش هاي اوليه را نزد پدرش و خواندن قرآن را نزد زني بنام ملا معصومه فرا گرفت. در سال 1300 هـ .ق در حالي که 9 سال بيشتر نداشت به بوشهر آمد و دروس مقدماتي و حوزوي را دنبال کرد و علاوه بر آنها، علم طب و رياضيات و پزشکي و زبان انگليسي را نيز نزد استادان فن آموخت. مجدداً براي ادامه تحصيل به نجف رفت و نزد علماي طراز اول شيعه دروس سطح و دوره خارج فقه را طي کرد. هنگام اشغال بوشهر در سال 1333 هـ .ق با رئيس علي دلواري و ساير مبارزان عليه هجوم انگليس ها همکاري کرد و پس از اينکه از طرف آنان تحت فشار قرار گرفت به شيراز رفت و به مدت 7 سال در آن شهر ماند و ضمن ادامه فعاليت هاي سياسي خود به تآليف کتاب و نوشتن مقاله پرداخت. برخي از کتابهاي بلادي در مخالفت با مظالم حکومت هاي قاجار و پهلوي و کشف حجاب مي باشد. آيت ا... بلادي پس از عمري تلاش و مجاهده بر اثر ابتلاء به بيماري آنفلوآنزا در روز دوشنبه 23 محرم الحرام سال 1372 هـ .ق برابر 21 مهرماه 1331 هـ .ش بر اثر سکته قلبي در شهر بوشهر درگذشت. بلادي از علماي فعال، مجاهد و پرکار بود. او در عمر 81 ساله خود بالغ بر 60 جلد کتاب و رساله به رشته تحرير در آورد.
 
 
 
 
 
 
شيخ محمدحسين برازجاني
 
 فرزند شيخ نجف در سال 1287 هـ .ق (1249 شمسي) در برازجان متولد شد. شيخ محمدحسين معروف به مجتهد برازجاني از فقها و مجتهدين اوايل قرن چهاردهم هجري است. وي در مبارزات مردم تنگستان، دشتي، دشتستان و بوشهر عليه نيروهاي انگليسي به صف مبارزين پيوست. رئيس علي دلواري در نامه‌اي به تاريخ جمادي الاول 1333 به وي، از او كسب حمايت و تكليف نموده است. وي در حمايت از فتواي علماي عراق، در بوشهر حكم جهاد با انگليسي‌ها را صادر كرد. شيخ محمد حسين 10 سال آخر عمر را به حكم رضا شاه به حالت تبعيد در تهران گذراند و در سال 1319 ش در همانجا درگذشت و در امزاده عبدا... مدفون شد.
 
رئیس علی دلواری
 فرزند زایر محمد از بزرگان و سرداران مبارزه با استعمار انگلیس در دوران جنگ جهانی اول در سال 1299 هـ .ق /1259 هـ .ش در قریه دلوار از توابع تنگستان ساحلی پا به عرصه حیات گذاشت. دوران کودکی و نوجوانی را زیر نظر پدرش که کدخدایی روستا را بر عهده داشت سپری نمود. پس از آموختن قرآن در مکتب‌خانه، نزد پدرش نیز فنون تیراندازی و اسب‌سواری را فرا گرفت. هنگامی که در دوران جنگ جهانی اول انگلیسی‌ها قصد اشغال بوشهر را داشتند همراه با چند تن از خوانین محلی، مانند شیخ حسین خان چاهکوتاهی، غضنفرالسلطنه برازجانی و زایرخضر خان اهرمی به مبارزه با آنها برخاست. او با روحانیون ضد انگلیسی منطقه از جمله سید مرتضی علم‌الهدی اهرمی، سید عبدالله مجتهد بلادی و شیخ محمدحسین برازجانی رابطه برقرار کرد و در اجرای فتاوی علما پرچم مبارزه با اشغالگران را در منطقه برافراشت. بارها با نیروهای بیگانه درگیر شد و در هر حمله تلفاتی را بر آنان وارد ساخت. رئیس علی میهن‌دوست، اسلام‌خواه، و ضد اجنبی بود و در این راه تا پای جان ایستاد. مبارزه رئیس علی با انگلیسی‌ها محبوبیت فراوانی برای او کسب کرد و او را در دل مردم جای داد. رئیس علی در شب 23 شوال 1333 هـ .ق / 11 شهریور 1294 هـ .ق / 3 سپتامبر 1915 میلادی در حالی‌که در سنگر مبارزه علیه انگلیسی‌ها در منطقه تنگک به سر می‌برد بر اثر تیراندازی یکی از مزدوران داخلی به شهادت رسید. رئیس هنگام شهادت 34 سال داشت.
 
 
زایر خضر خان تنگستانی( فولادی)
 
 فرزند حاج محمدعلی و مشهور به امیر اسلام از مبارزان ضد استعماری انگلیس در منطقه بوشهر در فاصله سالهای جنگ جهانی اول - در حدود سال 1280 ه.ق / 1241 ه.ش در روستای شمشیری از توابع باغک تنگستان دیده به جهان گشود. ادبیات و تیراندازی را در تنگستان آموخت. از سال 1324 ه.ق به حکومت و ضابطی تنگستان رسید. در اشغال بوشهر در سال 1333 ه.ق به دست نیروهای انگلیسی از یاران رئیس علی دلواری و شیخ حسین خان چاهکوتاهی بود. زایر خضرخان به فتوای علما مبنی بر جهاد علیه انگلیسی ها همراه با خوانین دیگر اقدام نمود بعد از شهادت رئیس علی در سال 1333 ق / 1294 ش از طرف علمای نجف به لقب «امیر اسلام» ملقب گردید. در 1297 ش با کمک شیخ حسین خان چاهکوتاهی و غضنفرالسلطنه برازجانی در منطقه چغادک قصد جلوگیری از عبور نیروهای انگلیسی به سوی برازجان داشتند اما شکست خوردند. در سال 1341 ق / 1301 ش به ضرب گلوله یکی از مخالفینش کشته شد. در این واقعه فرزند زایر خضر خان بنام سام خان نیز به قتل رسید.
 
ميرزا محمد خان برازجانی ملقب به غضنفرالسلطنه
 
 و متخلص به غضنفر در سال 1290 هـ .ق (1252 هـ .ش) در محله قلعه برازجان متولد شد. تحصيلات فارسي و عربي را در مكتب خانه برازجان و علوم حوزوي را چند مدتي در شيراز طي كرد. در بحبوحه جنگ جهاني اول و هنگام حمله انگليس به بوشهر به صف مبارزان پيوست و با توجه به فتاوي علماي نجف با خوانين ضد بريتانيا يعني شيخ حسين خان چاكوتاهي ـ‌رئيس علي دلواري و زاير خضر خان اهرمي عليه قواي انگليس همكاري كرد و در جنگ سر بست چغادك رشادت هاي زيادي از خود نشان داد. بعد از عقب نشيني با خانواده به كوههاي گیسکان پناه برد و در سال 1337 به شيراز رفت و خود را به حكمران ايالت فارس تسليم كرد. در سال 1339 كه دكتر مصدق حاكم فارس شد او را به عنوان ضابط برازجان و حومه منصوب كرد. غضنفرالسلطنه سرانجام پس از 56 سال عمر در سال 1308 هـ .ش بر اثر توطئه مخالفين در پشتكوه دشتستان كشته شد. وي مدت 30 سال با اقتدار بر برازجان و اطراف حكومت كرد.
 
شیخ حسین خان چاهکوتاهی
 
متولد سال 1273ق/ 1233 ش مقتول به سال 1338 هـ.ق/ 1298 هـ.ش، ملقب به سالار اسلام و فرزند شيخ احمد خان است. ضابط چاهكوتاه و مضافات آن در جنگ بين‌الملل اول و يكي از مبارزان سه‌گانه و سرشناس اين منطقه علیه هجوم انگليسي‌ها به بوشهر در 1333 ه.ق بود. اوائل با انگلیسی ها مراوده و تجارت داشت و رابطه اش حسنه بود اما از وقتی که بوشهر را اشغال کردند بخاطر شدت علاقه به وطن به آنها پشت کرد و در جنگ با انگلیسی ها در جبهه متحد رئیس علی دلواری قرار گرفت. با کشته شدن رئیس علی، خود و فرزندانش در میدان نبرد مبارزه کردند. شيخ حسين خان مردي مومن بود و بی اعتنایی او به انگلیسی ها و مبارزه اش با آنها باعث شد که برای نابودی او دست به کار شوند و سرانجام در شعبان 1338 ه.ق برابر با اردیبهشت ماه سال 1299 ه.ش نیروهای پلیس جنوب با همکاری عوامل داخلی به محل استقرار او حمله کردند. در این حمله شیخ حسین خان و فرزندش خزعل مورد اصابت قرار گرفته و کشته شدند. حسن شیخ حسین خان و فرزندش به بوشهر منتقل و در مقبره ای خانوادگی در جوار امامزاده عبدالمهیمن به خاک سپرده شد.
 
 
 
 
 
 
خالو حسين بردخونی
 
 فرزند اسماعيل از مبارزان و مجاهدان ضد اجنبي در سال 1285 هـ .ق / 1247 هـ .ش در روستاي بردخون از توابع بندر دير متولد شد. کودکي و نوجواني را در روستاي بردخون در کنار پدر سپري کرد. هنگام هجوم انگليس به بوشهر در سال 1333 هـ .ق و اشغال اين شهر در جنگ جهاني اول به ياري رئيس علي دلواري و ساير مجاهدان شتافت و با نيروهاي خارجي مقابله کرد. بعد از شهادت رئيس علي وي در جنگ ديگري با نيروهاي مهاجم درگير شد و به اسارت آنها در آمد. او بيش از يک سال در اسارت در اردوگاه انگليسي ها در بصره به سر برد و بعداً طي موافقتنامه‌اي با سران مجاهدين با اسراي انگليسي مبادله گرديد. خالو حسين در دوره رضاشاه در برابر خلع سلاح مقاومت کرد و همراه با خوانين و مردم دشتي با ژاندارم‌هاي دولتي مبارزه کرد. وي از سال 1316 تا 1318 هـ .ش به بهانه‌هاي واهي در زندان شيراز گذراند و بعد از آزادي تا پايان عمردر روستاي بردخون خانه‌نشين شد. خالو حسين در سال 1325 درگذشت.